Een van de grootste uitdagingen binnen de sector op dit moment is de zoektocht naar voldoende personeel. Jullie, onze leden, zijn daar allemaal druk mee. Ook de BMK vindt dit een belangrijk onderwerp, want het tekort is iedere dag voelbaar op de werkvloer. Én de personele uitdaging is belangrijk met het oog op de toekomst van de kinderopvang. De BMK stuurde Pauline Schellart op reis met de vraag: hoe kunnen we jullie in deze zoektocht naar personeel, zo goed mogelijk ondersteunen?
Project ‘de personeelsuitdaging’
Waar liggen grote knelpunten? Wat kunnen we uit onderzoekcijfers halen? Wat werkt en waar zien we mogelijkheden? Welke “best practices” van leden kunnen we delen binnen onze vereniging? En ook: welke rol ligt bij de overheid? We hebben als sector ook ondersteuning nodig op macroniveau, aangezien het probleem groter is dan de kinderopvang alleen.
De komende weken zal Pauline via deze nieuwsbrief een reeks artikelen schrijven met haar bevindingen.
Jouw bijdrage
Pauline heeft al veel mooie gesprekken gehad en er staan er nog een aantal gepland. Wil jij ook graag iets delen? Heel graag! Deel het via info@bmko.nl.
Deel 1: De personeelsuitdaging in perspectief
Door Pauline Schellart
Het rondkrijgen van de personele bezetting is momenteel één van de hoogste prioriteiten in de kinderopvang. Best een bizarre werkelijkheid als je even uitzoomt, want het is nog geen 10 jaar geleden dat we massaal afscheid moesten nemen van zeer gewaardeerde mensen. Ik neem je even mee in de afgelopen 15 jaar.
Bij de start van de coronapandemie vreesden velen nog dat onze sector weer een flinke klap zou krijgen. Op 19 maart 2020 stond in Kinderopvang Totaal te lezen: Een snelle en harde krimp in de vraag naar kinderopvang. Dat verwacht Ed Buitenhek.
De herinnering aan de forse krimp van 2011-2015 zat ons nog vers in het geheugen. En ik weet dat ik niet de enige ben die – toen als bestuurder van Kober kinderopvang – met mijn MT krimpscenario’s heeft uitgewerkt.
Van gigantische groei tot forse krimp
Maar het liep anders. Wie langer in de sector rondloopt of deze met belangstelling volgt, weet dat we forse bewegingen gemaakt hebben: van gigantische groei (vanaf de invoering van de Wet kinderopvang in 2005 en vooral vanaf de uitvoering van de motie Van Aartsen/Bos in 2007), naar forse krimp (vanaf 2010 toen er werd ingegrepen in de systematiek en hoogte van de toeslagen in combinatie met de recessie) en weer groei (vanaf 2015). Zolang we als sector namelijk vooral een arbeidsmarktinstrument zijn (voor werkende ouders) én de overheid werkt met een toeslagensysteem of een ander systeem waarbij ouders voor (een deel van) de kosten opdraaien en dat dat deel (zeer) onvoorspelbaar is, zullen we nooit een stabiele sector zijn.
Tijdens de gigantische krimp van 2011-2015 kwamen er steeds minder kinderen naar de opvang en de kinderen die bleven, kwamen steeds minder uren naar de opvang. De collega’s van wie we afscheid hebben genomen zijn andere wegen ingeslagen en we krijgen hen niet (zomaar) terug. Daarbij zijn de opleidingen in die periode massaal leeggestroomd, want een opleiding in de kinderopvang leek een ticket naar werkloosheid. Als er toen niet fors was bezuinigd op de kinderopvangtoeslag, hadden we die gigantische uitstroom niet gehad en was de instroom vele malen beter gegarandeerd. Het is dus van groot belang, ook voor het aantrekken en behoud van goede mensen, dat we een stabiele sector zijn. Des te meer reden om koers te houden waar het gaat om de beweging richting een basisvoorziening.
Vacatures kinderopvang door de jaren heen
Door deze geschiedenis was al sprake van een personeelstekort voordat de coronapandemie uitbrak. Om een beeld te geven zie je hier de cijfers van de openstaande vacatures in de kinderopvang van de afgelopen jaren.
| jaar | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 |
| Openstaande vacatures | 2.950 | 3.600 | 2.300 | 5.250 |
Op dit moment is het laatst bekende cijfer 6.550 openstaande vacatures in het 3e kwartaal 2022.
Bron: CBS
Het tekort is mede opgelopen door de invoering van de wet IKK (met als doel verhogen van de kwaliteit); het verlagen van de BKR voor de baby’s en invoeren van het werken met pedagogisch coaches, maakte dat we extra personeel nodig hadden. Daarnaast is een niet uit te vlakken effect de hoogte van het ziekteverzuim. Het ziekteverzuimcijfer is hoger in Nederland sinds de coronaperiode en in de kinderopvang is dit cijfer nog weer fors hoger dan het landelijk cijfer. Landelijk was het ziekteverzuim in het 3e kwartaal van 2019 4% en in het 3e kwartaal van 2022 5%. (zie: CBS)
In de kinderopvang was het cijfer in het 3e kwartaal van 2022 7,3% (zie: CBS). Stel toch eens dat we dat cijfer kunnen terugbrengen naar het landelijk gemiddelde. Je kunt voor je eigen organisatie uitrekenen wat dat betekent.
De vergrijzing
Door de vergrijzing hebben we iedereen op de arbeidsmarkt in Nederland hard nodig en dat is ook de verwachting voor de toekomst. Dat is sector overstijgend; alle maatschappelijke sectoren kampen met een tekort (zie SER-rapport mei 2022). In het 3e kwartaal van 2022 hebben we in Nederland 121 vacatures per 100 werklozen. Dat is licht gedaald ten opzichte van het 2e kwartaal, toen was dit namelijk nog 143 vacatures per 100 werklozen (zie: CBS). Het is dus zeker niet uitgesloten dat dit cijfer er anders uit komt te zien als de economie krimpt en/of als er andere beleidskeuzes worden gemaakt. Zo zijn er in het onderwijs nu de NPO-gelden waarmee o.a. extra mensen worden ingezet. Als die middelen stoppen komen er mogelijk ook weer mensen beschikbaar op de arbeidsmarkt.
Stabiele sector
We kunnen de toekomst niet voorspellen, maar op macroniveau zal het personeelstekort aanhouden. Nu ervoor zorgen dat de kinderopvang een stabiele sector wordt, draagt bij aan de oplossing van dit probleem. Want zo creëren we stabiliteit voor kinderen, voor medewerkers en voor ouders. Dat maakt de kinderopvang een aantrekkelijke sector om voor te kiezen en om in te werken.
Ik hoop van harte dat de politiek kiest voor kinderopvang die toegankelijk is voor alle kinderen en voor alle ouders. Ondertussen zullen we alles op alles moeten zetten om juist in de kinderopvang de personeelsuitdaging aan te pakken. Dit is niet alleen goed voor ouders en kinderen, het is ook noodzakelijk voor onze samenleving en goed voor de Nederlandse economie
Kinderopvang is voorwaardelijk om te kúnnen werken
Met het aanhoudende personeelstekort in heel Nederland, zeker op langere termijn, kan kinderopvang een cruciale rol spelen in het oplossen van deze landelijke uitdaging nu en in de toekomst. Want één pedagogisch medewerker maakt het mogelijk dat 5,7 huishoudens (ofwel 6-10 ouders) werken. Want zonder kinderopvang kan een ouder niet werken.
We zien de consequenties van het personeelstekort in de kinderopvang voor ouders, want ouders die hun kinderen (onverhoopt) moeten thuis houden, kunnen zelf óók niet werken. Zo rolt sneeuwbal van het tekort verder de samenleving in. En zonder de kinderopvang loopt onze samenleving vast, weten we uit de coronacrisis. Daarom moeten we eerst het personeelsprobleem in de kinderopvang oplossen, want dat werkt als een vliegwiel voor andere sectoren. Kinderopvang is daarmee een aandrijver voor onze economie.
Gratis kinderopvang in 2025
In 2025 wordt kinderopvang bijna gratis voor werkende ouders. Dit is een absolute ‘must do’ en geweldige kans voor onze Nederlandse economie, want gratis kinderopvang stimuleert ouders om meer te gaan werken omdat het loont. Kinderopvang is dus de aanjager in het beschikbaar maken van een groot deel van het Nederlandse arbeidspotentieel. Zonder kinderopvang zit dit waardevolle potentieel noodgedwongen thuis.
Samen zoeken naar oplossingen
We hebben dus keuzes nodig van Den Haag. En tegelijk zijn jullie in de praktijk dag dagelijks met de personele uitdaging aan de slag. En het mooie aan de sector is dat we veerkrachtig en creatief zijn gebleken. In de gesprekken hoor ik dan ook enerzijds hoe groot de uitdaging is en hoezeer deze je werkdag kan beheersen, maar ook hoor ik veel ideeën, samenwerkingsinitiatieven en de drive om tot oplossingen te komen. De volgende nieuwsbrief start ik met jullie deelgenoot te maken van mijn eerste reflecties/ bevindingen uit deze gesprekken.
Afsluitende boodschap: als jullie iets willen delen, willen reageren, behoefte hebben aan bepaalde cijfers m.b.t. de arbeidsmarkt of als je een vraag hebt, laat het weten!
Dat kan via: info@bmko.nl
Door: Pauline Schellart
