Als je de krant openslaat, het nieuws of de tv aanzet, op social media kijkt… overal gaat het over de oorlog in Oekraïne. Al snel krijgen kinderen hier wat van mee. Kinderen kunnen hier vragen, angsten en onzekerheden over hebben. Wat doe je hiermee als pedagogisch professional in de kinderopvang? Ppink en BMK maakten een overzicht van adviezen en tools hoe met kinderen het gesprek aan te kunnen gaan en om te kunnen gaan met de gevoelens en gedachten die er leven bij de kinderen.
Kranten over de oorlog en de belevingswereld van kinderen
‘Wat vertel je kinderen over een oorlog waarover ook volwassenen zich zorgen maken? De redactie van het Jeugdjournaal probeert moeilijke vragen niet te ontwijken. Praten over mogelijke oplossingen is daarbij essentieel, menen deskundigen’. – de Volkskrant 2 maart 2022
‘Het is een heikel punt voor ouders, voor leraren op scholen, voor de media: hoe praat je met kinderen over de oorlog in Oekraïne? Wat heeft het voor een impact? En wat vertel je hun over een oorlog waarover ook volwassenen zich zorgen maken? Zeker is in elk geval dat de oorlog bijna geen kind ontgaat. ‘Wij krijgen momenteel 7.000 vragen en reacties per dag van kinderen’, zegt Sonja Verbaarschott van het Jeugdjournaal. ‘De twee meest gestelde vragen zijn: waarom is het oorlog? En: gaat Poetin ons aanvallen?’.
‘Ik kan ouders één ding verzekeren’, zegt socialemedia-expert Marieke Kuypers. ‘Als je kind een TikTok-account heeft, dan heeft het vrijwel zeker filmpjes over de oorlog in Oekraïne gezien’.
‘Hoe reageer je als ouder (of pedagogisch professional) op angsten van kinderen die iets meekrijgen van de oorlog? ‘Ga in elk geval niet liegen’, zegt ontwikkelingspsycholoog Steven Pont. ‘Zeg niet dat er hier nooit iets zal gebeuren. Want als dat uiteindelijk niet waar blijkt, dan ben je je kind ‘kwijt’. Het hoogst haalbare in deze situatie is om als ouder een betrouwbare gesprekspartner te zijn’.
Ook Trouw besteedt op 28 februari 2022 in de rubriek ‘De Opvoedvraag’ aandacht aan het thema ‘Dreiging’.
‘Ouders/ volwassenen vinden deze situatie net zo goed eng’, zegt orthopedagoog Daniëlle Goedhart-Bax van kinder- en jeugdpraktijk Een stap voor. ‘Maar kinderen hebben jou nodig om op te bouwen en te vertrouwen. Ze herkennen het als ouders zich zorgen maken, probeer dat gevoel niet op hen over te dragen.’
‘Sluit aan bij wat kinderen zelf willen weten’ zegt opvoedcoach Annelies Bobeldijk van Wow opvoedcoaching. Bobeldijk en Goedhart vinden allebei dat de vragen van het kind over de oorlog leidend moeten zijn in de gesprekken over de oorlog, en niet de zorgen of gesprekken van de ouders. – Trouw 28 februari 2022
Bron; Hoe praat je met kinderen over de oorlog in Oekraïne? | Trouw
Wat kun je als volwassene/pedagogisch professional doen?
Ga een gesprek niet uit de weg. Belangrijk is dat je goed naar het kind kijkt en luistert en daar vervolgens op aansluit! Waar heeft het kind vragen over, wat wil het kind weten, is het kind ergens angstig voor? Stel eventueel vragen en sluit echt aan bij wat een kind weet en vraagt. Geef een eerlijk en beknopt antwoord. Je hoeft niet allerlei details te vertellen.
Bespreek ook met de collega’s op de groep hoe je ingaat op vragen over de oorlog en stem af wat er al besproken is. Mocht je tips willen hoe hierover in gesprek te gaan met kinderen en evt. ouders dan kan je ook je coach hierbij betrekken.
Op tv, in kranten, op websites en op social media verschenen allerlei handvatten en tips hoe je als volwassenen kan praten met kinderen over oorlog. Hieronder staan een aantal links met korte beschrijvingen van tips die je kan gebruiken in gesprekken met en bij vragen van kinderen.
5 tips van Het Nederlands Jeugdinstituut
In alle gevallen is het goed om over de oorlog te praten, maar hoe pak je dat aan? Het Nederlands Jeugdinstituut zette 5 tips op een rij die jou bij dit gesprek kunnen helpen.
- Tip 1. Kijk, luister en stel vragen
Denk jij dat een kind iets heeft opgevangen over de oorlog tussen Rusland en Oekraïne en denk je dat dit het kind bezighoudt? Het kan zijn dat het kind er zelf over begint. Maar ook als het kind dit niet doet is het goed om erover te praten. Begin met vragen stellen.
Stel open vragen waar het kind meer op kan antwoorden dan alleen ja of nee. Zo kom je erachter waar het kind over nadenkt en of het kind zich zorgen maakt over de situatie.
Kijk ook goed naar het kind: denk je aan het gedrag, het lichaam of de houding te zien dat het kind zich zorgen maakt? Gedrag en de lichaamshouding zeggen soms meer dan duizend woorden. Het gedrag van het kind kan laten zien dat er vragen of emoties zijn waar het kind de woorden niet voor kan vinden. Bespreek dit en stel hier vragen over.
- Tip 2. Geef eerlijk antwoord
Wees eerlijk zonder het kind bang te maken. Heeft het kind zorgen? Geef aan dat je die zorgen begrijpt. Zeg niet dat er niets aan de hand is, maar probeer het kind gerust te stellen. Dit doe je bijvoorbeeld door te vertellen dat Oekraïne hier ver vandaan is en er hier dus niet gevochten wordt.
Geef antwoord op de vragen van het kind voor zover dat lukt. Je hoeft niet alle antwoorden te hebben.
Als je kind iets wil weten over de situatie kan je ook vragen wat hij of zij denkt. Er samen hardop over nadenken kan voldoende antwoord geven voor (heel) jonge kinderen.
Voor wat oudere kinderen kan het fijn zijn om op zoek te gaan naar passende informatie.
Maak jij je zorgen over de situatie? Wees hier dan eerlijk over. Ben je bewust van je eigen gevoelens. Als je zelf bang of gestrest bent is de kans groot dat het kind dat merkt. Probeer je emoties dus niet te verstoppen voor het kind, maar zorg wel dat je ze vertaalt naar wat het kind begrijpt en aankan. Maak jij je heel erg veel zorgen of ben je erg geëmotioneerd? Praat er dan eerst even met iemand anders over zodat je wat rustiger wordt.
- Tip 3. Houd je antwoord kort
Blijf met je antwoord zo dicht mogelijk bij de vraag van je kind. Zorg dat je niet teveel extra informatie toevoegt. En zorg dat je antwoord past bij de leeftijd en het karakter van je kind. Door te vragen wat hij of zij al weet kan jij jouw antwoord aanpassen en gebruik maken van de woorden die jouw kind gebruikt. Wees je er ook van bewust dat wat jij lastig vindt, voor je kind soms geen enkel probleem hoeft te zijn.
Vraag na je uitleg of jouw antwoord voldoende is. Bijvoorbeeld: ‘Heb je daar nog meer vragen over?’ Sluit het gesprek af met een opmerking als: ‘We kunnen er altijd nog een keer verder over praten’, zodat jouw kind weet dat het altijd bij jou terug mag komen met vragen.
- Tip 4. Blijf erover praten
De situatie verandert snel. De vragen en zorgen van het kind daardoor misschien ook. Blijf daarom in gesprek, zodat je weet wat er in het kind omgaat. Je hoeft er niet speciaal voor te gaan zitten. Kies liever een spontaan moment.
- Tip 5. Let op meeluisteren en kijken
Wees je ervan bewust dat kinderen vaak automatisch meeluisteren met gesprekken tussen volwassenen. Hierdoor kan het kind dingen opvangen die extra zorgen geven. Het krijgt misschien meer informatie dan het begrijpt of aankan. Let hier bewust op.
Bron NJI; Praten met je kind over de oorlog tussen Rusland en Oekraïne | Nederlands Jeugdinstituut (nji.nl)
Het NJI besteedt ook aandacht aan hoe je het thema als scholenteam aanvliegt. Deze tips zijn ook bruikbaar voor het bso-team. Hoe zorg je er samen voor dat de oorlogssituatie op een veilige manier wordt besproken op de bso? Denk hierbij bijvoorbeeld aan de volgende dingen:
- Hoe bespreek je de oorlog in de groep?
- Hoe betrek je ouders en wat verwacht je van hen?
- Welke woorden kies je?
- Bij welke activiteiten laat je het terugkomen en wanneer niet?
- Hoe worden kinderen en jongeren geïnformeerd op school en bij wie en wanneer kunnen zij terecht met vragen?
- Hoe maak je ruimte voor alle perspectieven, dus zowel voor de dader, slachtoffer, omstanders en het verzet?
Zorg voor een goede balans in het dagprogramma. Door jezelf en de groep wat extra rustmomenten en positieve ervaringen te gunnen, creëer je een goede balans. Denk hierbij aan extra bewegingsmomenten, vrij spel en creatieve opdrachten. Hierdoor breng je afleiding en energie in de dag. Voor jezelf en de kinderen.
Bron NJI: De oorlog in Oekraïne: wat kan ik in het onderwijs doen? | Nederlands Jeugdinstituut (nji.nl)
Bureau jeugd en media – ‘Stem je gesprek af op de leeftijd van het kind’
Hoe en of je het gesprek aangaat met kinderen is echt afhankelijk van de leeftijd, schrijft Bureau jeugd en media.
Kinderdagverblijf leeftijd: Kinderen in de leeftijd van 0-4 jaar kun je beter nog zoveel mogelijk afschermen van dit onderwerp. Eerst hebben ze nog geen besef van oorlog (0-2 jaar) en als peuter (2-4 jaar) zijnde maken ze nog moeilijk onderscheid tussen wat echt is en niet echt.
- BSO leeftijd: Kleuters betrekken nog veel op zichzelf. Daarom probeer je kleuters nog zoveel mogelijk af te schermen en gerust te stellen. Kinderen van de leeftijd van de midden- en bovenbouw leeftijd van het basisonderwijs worden beïnvloed door hun omgeving. Naarmate ze ouder worden ga je langzaamaan hun vragen toelichten en nuanceer je een en ander. Hoe ouder het kind wordt, hoe meer vragen kinderen krijgen.
Meer is hierover te lezen op:
Met kinderen praten over de oorlog – Bureau Jeugd & Media (bureaujeugdenmedia.nl)
Humankind
Ook BMK lidorganisatie Humankind komt met tips om met kinderen te praten over nare nieuwsberichten. ‘Meestal is de wereld prachtig, maar nu even iet; via de media komt nogal wat akelig nieuws ons leven binnen. Ook kinderen horen of zien de beelden. Die berichten kunnen indruk maken. Hoe kun je als pedagogisch professional de kinderen begeleiden? Humankind zetten een aantal zaken op een rijtje. Laten we elkaar inspireren en er samen voor zorgen dat we ‘onze’ kinderen helpen bij het leren leven in een wereld die soms helaas niet zo mooi is. – Marijke Koekkoek manager Pedagogiek en Kwaliteit Humankind
Humankind bundelt in hun overzicht ook tips per leeftijd, bronnen voor kinderen en ouders en geeft achtergrondinformatie.
Bron; Kinderen en nare nieuwsberichten | Humankind
Bronnen voor kinderen zelf
Kids-week
De Kids-week redactie richt zich tot de kinderen zelf.
‘Op de Kidsweek–redactie schrikken wij ook nog steeds, ook al schrijven we er elke dag over! Belangrijk is dan dat je niet alleen blijft piekeren, maar erover praat. Bespreek het nare nieuws met je ouders of je meester of juf. Misschien kun je er ook samen in de klas over praten. Je zult dan zien dat je niet de enige bent met dat soort gedachtes en dat helpt al vaak.’
‘Vergeet ook niet dat de onderwerpen waar we over schrijven heel bijzonder zijn en dus maar heel af en toe gebeuren. Daarom is het ook nieuws. De kans dat het jou overkomt is echt heel klein. Op de meeste plekken is het hartstikke veilig, maar daar hoor je niets over in het nieuws.’
‘Merk je dat je het moeilijk vindt om met naar nieuws om te gaan? Zoek het dan niet op. Zeker niet net voordat je naar bed gaat of als je je toch al niet zo fijn voelt. Sowieso is het goed om wat je kijkt en leest goed af te wisselen. Na een serieus nieuwsverhaal is het ook fijn om even een filmpje te kijken.’ Via een chatforum kunnen kinderen ook online reageren en in gesprek gaan.
Bron; Wat doe je als je schrikt van naar nieuws? | Kidsweek
Jeugdjournaal
Uitleg en antwoorden op vragen van kinderen over de oorlog in Oekraine komen ook van het Jeugdjournaal. De Q&A zijn geschikt voor kinderen van 9 t/m 12 jaar. De vragen en antwoorden geven ook specifiek informatie over Poetin en Rusland. ‘We kregen meer dan 7000 vragen en reacties van jullie over de oorlog in Oekraïne. We zijn met die vragen naar Bob Deen gegaan. Hij is veiligheidsdeskundige en weet veel over Rusland’. – Jeugdjournaal
Bron; Antwoord op jullie vragen over de oorlog in Oekraïne | NOS Jeugdjournaal
Naast deze informatie zet het Jeugdjournaal voor kinderen op een rijtje wat je kunt doen als je als kind bang bent voor de oorlog. ‘Want het is helemaal niet gek als je bang wordt van het nieuws uit Oekraïne’. Het Jeugdjournaal geeft 3 tips;
- Je bent niet de enige
Het is belangrijk om te weten dat je niet de enige bent die zich vervelend voelt. Het zijn hele normale gedachten en gevoelens. En iedereen gaat daar anders mee om. De een is verdrietig en even daarna weer blij, de ander gaat armbandjes maken om te helpen. Alles is oké.
- Praat erover
Als je iets naars ziet, betrek je ouders of je juf of meester er dan bij. Praat er met hen over. Ook al weet je niet precies hoe je je gevoel moet verwoorden. Ga ook niet zelf informatie opzoeken, maar vraag het aan je ouders. Een tip kan ook zijn om al je vragen op te schrijven en ‘s avonds met je ouders te bespreken.
- Doe iets leuks
Probeer niet alleen maar nieuws te kijken en op te zoeken. Doe ook juist dingen die je leuk vindt en waar je van tot rust komt. Dat is voor iedereen anders, zoals een boek lezen, TikTokken, buiten spelen, enzovoorts.
Bron; Wat moet je doen als je bang bent door de oorlog? | NOS Jeugdjournaal
EenVandaag
Met de inval van Rusland is in Oekraïne de oorlog begonnen. Maar hoe praat je hierover met je kind? En moet je überhaupt het gesprek met ze aan gaan? Kinderpsycholoog Marilene de Zeeuw vertelt bij Eenvandaag (AvroTros) hoe je dit als ouder/volwassene zo goed mogelijk aanpakt.
