De complete ommezwaai in het onderwijs van D66: ‘Bied elk kind een rijke schooldag’
Het bericht dat een kwart van de 15-jarigen in Nederland ‘functioneel analfabeet’ is, maakte D66 zo aan het schrikken dat de partij een heel nieuwe school heeft bedacht: met gratis kinderopvang, warme lunch, ‘rijke schooldagen’ met nazit, en een ‘brede brugklas’ tot 14 jaar. Alle leerlingen van 0 tot 18 moeten kans maken op het beste onderwijs. Ze gaan eerst vier dagen per week met elkaar naar de gratis kinderopvang. Vanaf het vierde jaar krijgt ieder kind een complete schooldag aangeboden, met onderwijs, sport, muziek, cultuur, opvang en huiswerkbegeleiding, inclusief warme lunch.
Met deze onderwijsvisie wil D66 de komende verkiezingscampagne in. De regeringspartij lanceert woensdag het plan ‘Een betere basis, een betere toekomst’, dat de tweedeling in de samenleving via het onderwijs moet bestrijden. ‘Voor veel kinderen is thuis niet de beste omgeving’, zegt onderwijswoordvoerder Paul van Meenen, zelf oud-leraar. ‘Met een rijke schooldag voor iedereen voorkom je dat kinderen al vroeg achterop raken en dat die achterstand alleen maar groter wordt.’
Analfabeet
Van Meenen (64) maakte het afgelopen jaar samen met fractieleider Rob Jetten (33) een ‘scholenreis’, waarbij ze tientallen scholen bezochten. De rondgang maakte duidelijk dat meer geld voor het onderwijs weliswaar belangrijk is, maar dat er veel meer moet gebeuren. Van Meenen: ‘Het gaat niet de goede kant op. Van de 15-jarigen is 25 procent functioneel analfabeet. Dat is een verdubbeling ten opzichte van tien jaar geleden. Het is onverteerbaar dat we dat laten gebeuren en het laat zien hoe nodig ons plan is.’
Het plan voorziet in een betere, vrijere positie voor de leraar, die maximaal 20 uur les geeft. De salarissen in het basisonderwijs worden gelijkgetrokken met die in het voortgezet onderwijs. Overheidsgeld gaat niet naar onderwijskoepels, maar rechtstreeks naar scholen. Die nemen in de wijk een centrale plaats in waar zoveel mogelijk activiteiten plaatsvinden. Elke school heeft een zorgteam en de schoolleider krijgt een grotere verantwoordelijkheid.
Jetten: ‘Op veel scholen hoorden wij dat een fundamenteel andere kijk vanuit Den Haag nodig is. Het is lang not done geweest om hier over fundamentele onderwijshervormingen te praten, mede omdat terecht de salarissen bovenaan de agenda stonden. Maar wil je dat leerlingen zich kunnen concentreren op de les, dan moet je je bezinnen op de vraag: wat bied je aan op een school die de hele dag een tweede thuis voor de kinderen is? Dat is bijvoorbeeld een warme lunch, in plaats van in de lunchtrommel de frites van de vorige avond.’
Brede brugklas
Opvallend element in het plan is voorts dat de eindtoets in groep 8 wordt afgeschaft en dat er geen vroegtijdige selectie voor de middelbare school is. In elk geval tot 14 jaar zitten leerlingen in een brede brugklas. ‘Het is belangrijk om veel meer maatwerk te bieden’, zegt Jetten. ‘Dat niet een eindtoets bepalend is voor wat je in de middelbare schoolperiode gaat doen. Ik kreeg van 14-jarige leerlingen in de Bijlmer uitgelegd dat ze sommige vakken op vwo-niveau wilden doen, maar dat ze nu eenmaal op de havo zaten. Het idee dat je slechtste vak je diploma bepaalt, is eigenlijk belachelijk.’
Van Meenen: ‘Wij hebben een systeem dat heel erg gericht is op: kijken naar wat kinderen niet kunnen. Dat zijn we voortdurend aan het vaststellen. Op basis daarvan komen ze ergens in wat ik noem de sjoelbak van het voortgezet onderwijs terecht. Die is bepalend voor de rest van je leven en dat is slecht. Niet alleen voor de ontwikkeling van de kinderen, maar ook voor de samenleving is het slecht als jonge mensen elkaar vanaf die leeftijd al niet meer ontmoeten.’
Een sleutelwoord in zijn kijk op onderwijs is ‘geduld’, zegt Van Meenen. ‘Geduld met kinderen. Het zijn geen grassprieten waaraan je moet trekken om ze te laten groeien, nee, de een heeft meer tijd nodig dan de ander. We moeten een einde maken aan harde selectiemomenten. Een geleidelijke overgang is veel beter.’
Kinderopvang
Niet alleen de kinderopvang wordt bij D66 een voor iedereen gratis beschikbare overheidsvoorziening, ook de buitenschoolse opvang. Van Meenen: ‘De bso speelt een verbindende rol in het middagprogramma en zorgt ervoor dat de school, de buurtgemeenschap, de sportvereniging en de muziekles elkaar vinden. Dit gebeurt op deze manier in heel veel fatsoenlijke landen, maar wij hebben het nooit gedaan. Wij hebben een model waarin zowel ouders als kinderen veel tekort komen.’
Als Van Meenen spreekt over het belang van goed toegeruste leraren die voldoende tijd hebben om zich bij te scholen en hun didactische vaardigheden te vergroten, knikt Jetten instemmend. ‘Mijn vader is net na veertig jaar onderwijs met pensioen gegaan. Het is alsof ik hem hoor praten als ik Paul zo hoor. Mijn vader is ook met passie en plezier begonnen en geëindigd met teveel vergaderingen.’
De vraag wat het D66-plan gaat kosten, beantwoordt Van Meenen met een wedervraag. ‘Wat kost het als we het niet doen? Dat is niet te becijferen, maar die prijs is pas echt hoog. Gaan we naar een verdere specialisatie, of gaan we naar inclusief onderwijs voor iedereen? Deze visie gaat verder dan de komende kabinetsperiode, ze is een visie voor het hele decennium of zelfs daarna. Uiteraard laten we straks alles doorrekenen door het Centraal Planbureau, maar niet alles kost geld. Leraren vertrouwen en met ouders samenwerken kost niets.’
De gratis kinderopvang is op verzoek van partijgenoot Steven van Weyenberg al doorgerekend. Hij liet dat doen in samenhang met het schrappen van allerlei toeslagen en kwam nog 8 miljard tekort. Verhoging van de belastingen op vervuiling en grote vermogens zijn mogelijkheden om dat gat te dichten. Wat onvermijdelijk leidt tot de vraag of ze bij D66 onderwijsidealisten of onderwijsrealisten zijn.
‘Beide’, zeggen Van Meenen en Jetten in koor. ‘Ik wil iets bereiken in de politiek, dus ik heb idealen’, zegt Van Meenen. ‘Maar ik kijk ook goed wat er gebeurt. In die zin ben ik een realist. Het wegglijden van de resultaten bij 15-jarigen heeft mij echt verrast. We moeten er nu dwars doorheen om een aantal veranderingen in gang te zetten, anders blijven we voortmodderen.’
